
Bogusław Wójcik, IPN Rzeszów
„STAJEMY DO WALKI O SPRAWIEDLIWOŚĆ”
NIEPODLEGŁOŚCIOWE ZMAGANIA MŁODZIEŻY NA RZESZOWSZCZYŹNIE W LATACH 1944-1956
W latach 1944-1956 na terenie Polski reżim komunistyczny wykrył i zlikwidował blisko tysiąc nielegalnych organizacji młodzieżowych, które skupiały w swych szeregach ok. 11 tys. członków. W tym kontekście Rzeszowszczyzna wypada bardzo korzystnie, z prawie trzydziestoma organizacjami młodzieżowymi i rzeszą ponad 650 zaangażowanych w ich działalność młodych ludzi. Mowa w tym wypadku o organizacjach zdekonspirowanych, rzeczywista skala niepodległościowej działalności młodzieży była bowiem znacznie większa.
Niepodległościowe organizacje młodzieżowe na terenie woj. rzeszowskiego 1944-1956
1. Młodzież Wielkiej Polski (1927-1947), pow. Brzozów, Jasło, Krosno, Sanok, Przemyśl, Rzeszów, Tarnobrzeg. Ok. 170 czł.
2. Młodzieżowa Armia Podziemna (VI-VIII 1947), Przemyśl. 10 czł.
3. Związek Białego Orła (IX 1947-V 1948), Gorlice. 4 czł.
4. Młodzież Partyjna (IV-VII 1948), Rozwadów. 5 czł.
5. Liga Walki Młodych z Komunizmem (III 1947-XII 1948), Przeworsk. 6 czł.
6. Ruch Oporu Armii Krajowej (XI 1948-VI 1949), Nosówka. 6 czł.
7. Armia Kresów, wcześniej Orlęta Lwowa (IX 1948-VII 1949), pow. Dębica. 8 czł.
8. Młodzieżowy Ruch Oporu (I 1948-XI 1949), Tarnobrzeg, Radomyśl, Rozwadów, Stalowa Wola. Ok. 30 czł.
9. Generalna Konfederacja Polski Niepodległej, wcześniej Związek Harcerstwa Polskiego Krajowego; Konfederacja Patriotów Polskich; Konfederacja Polski Niepodległej (III 1945-I 1950), Przemyśl. 15 czł.
10. Orlęta (V 1947-I 1950), pow. Nisko, Rudnik, Biłgoraj, Tarnobrzeg, Łańcut, Krosno. Ponad 100 czł.
11. Demokratyczna Armia Krajowa (IX 1949-VI 1950), pow. Strzyżów, Bytom. 38 czł.
12. Podziemna Organizacja Bojowa o Wolność (VI-X 1950), Trzebownisko. 3 czł.
13. Sigma – Wojsko Polskie (X 1950-I 1951), Ropczyce. 5 czł.
14. Polska Armia Wyzwoleńcza (IV 1947-II 1951), Sanok. 12 czł.
15. Zastęp Indyjski (IX 1949-VI 1951), Przemyśl, Jarosław. 13 czł.
16. Liga Walki z Bolszewizmem (wiosna 1948-IX 1951), pow. Przemyśl. 23 czł.
17. Zastęp Rysiów, następnie Stalowi Polacy; Wolność i Sprawiedliwość, (IV 1940-XI 1951), Mielec, Dębica, Kraków, Warszawa. 11 czł.
18. Piast (lato 1951-VII 1952), Wólka Tanewska. 8 czł.
19. Żołnierze Wolnej Polski (koniec 1949-X 1952), Pilzno i okolice. ok. 30 czł.
20. Górski Ruch Oporu (XI 1952-I 1953), Horyniec. 4 czł.
21. Polska Podziemna Organizacja Młodzieżowa (X 1952-II 1953), Jarosław. 10 czł.
22. Młoda Polska (jesień 1951-XI 1953), Stalowa Wola. 8 czł.
23. Konspiracyjne Wojsko Polskie, wcześniej Błyskawica; Narew-Pogoń (jesień 1945-II 1955), Tyczyn, Borek Stary. 25 czł.
24. Związek Wolnej Młodzieży Polskiej, wcześniej Szkolna Organizacja Młodzieżowa (1944-XII 1955), pow. Nisko, Kraków. Ponad 100 czł.
25. Armia Bezpieczeństwa Cmolasu (XI 1955-II 1956), Cmolas. 3 czł.
26. Korpusy Polski Ludowej (XII 1955-III 1956), Przemyśl, Śliwnica. 4 czł.
27. Polskie Dowództwo Podziemne, następnie Wolny Orzeł; Kwiat Wolności – Polska Armia Krajowa (IV 1953-V 1957), Turbia. 5 czł.
28. Organizacja młodzieżowa z Łańcuta (bez nazwy) (1953-III 1958), Łańcut. 8 czł.
Motywy tworzenia organizacji i przekrój społeczny ich członków
Bagaż doświadczeń wojennych sprzyjał szybszemu osiąganiu przez młodzież dojrzałości życiowej i politycznej. „Mimo prześladowań UB, aresztowań i wszechobecnej propagandy, przeobrażenia ideologiczne w świadomości młodzieży dokonywały się bardzo wolno albo wcale, a znaczna część młodych ludzi pozostawała w opozycji, działając w dalszym ciągu w podziemiu”. Władza komunistyczna nie miała też wątpliwości, że część środowisk młodzieżowych będzie przeciwstawiała się socjalistycznej „przebudowie” kraju. W kuratorium warszawskim już w czerwcu 1946 r. zorganizowano konferencję poświęconą tej problematyce z udziałem przedstawicieli Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, władz szkolnych, organizacji politycznych, dyrektorów szkół i nauczycieli. Jej efektem stał się okólnik zatytułowany „W sprawie przeciwdziałania wciąganiu młodzieży do organizacji nielegalnych”. Zdecydowane działania UB w stosunku do środowiska młodzieżowego zaczęły się w 1947 r. po wyeliminowaniu PSL, jedynej legalnej opozycji, i po rozprawieniu się z podziemiem poakowskim, na terenie woj. rzeszowskiego – także z UPA.
Wśród motywów, które decydowały o opozycyjnym nastawieniu młodzieży w tamtym czasie, wymienia się m.in.: „mentalną więź” ze starszym pokoleniem okupacyjnej i powojennej konspiracji, młodzieńczy idealizm, dostrzeganie przez młodych sprzeczności pomiędzy propagandą władzy a jej rzeczywistymi działaniami, czy też brak zgody na zmianę ZHP i siłowe wcielanie młodzieży do organizacji komunistycznych. Tworzeniu nielegalnych organizacji sprzyjały: powszechna niechęć do narzucanego ustroju komunistycznego i sprzeciw wobec walki z religią i Kościołem. Dla części grup podziemnych nie bez znaczenia była łatwość dostępu do broni. Świadectwem napięcia społecznego, które towarzyszyło powstawaniu takich organizacji, jest fragment z przesłuchania Edmunda Raczkowskiego, jednego z domniemanych przywódców Polskiej Armii Wyzwoleńczej, działającej w Sanoku w latach 1947-1951: „Około godz. 17-tej słuchaliśmy dziennika amerykańskiego, w którym Ameryka nadawała, że jest wielkie napięcie pomiędzy Związkiem Radzieckim a Ameryką. Jak wynikało z tego dziennika, to myśmy przypuszczali, że na dniach wybuchnie wojna pomiędzy wymienionymi państwami. Po wysłuchaniu tegoż dziennika prowadziliśmy dyskusję nad tymi zagadnieniami, co mówiono w dzienniku amerykańskim. W czasie tej dyskusji Trebenda Adam albo Strachocki Jerzy podali propozycję do zorganizowania nielegalnej organizacji”. Czytaj dalej →